สื่อการเรียนการสอน
ความหมายของสื่อการเรียนการสอน
สื่อ (Media) หมายถึง ตัวกลางที่ใช้ถ่ายทอดหรือนำความรู้ในลักษณะต่าง ๆ จากผู้ส่งไปยังผู้รับให้เข้าใจ ความหมายได้ตรงกัน ในการเรียนการสอน สื่อที่ใช้เป็นตัวกลางนำความรู้ในกระบวนการสื่อความหมายระหว่างผู้สอนกับผู้เรียนเรียกว่าสื่อการเรียนการสอน (Instruction Media)
ในทางการศึกษามีคำที่มีความหมายแนวเดียวกันกับสื่อการเรียนการสอน
เช่น สื่อการสอน
(Instructional Media or Teaclning Media) สื่อการศึกษา
(Educational media) อุปกรณ์ช่วยสอน
(Teaching Aids) เป็นต้น
ในปัจจุบันนักการศึกษามักจะเรียกการนำสื่อการเรียนการสอนชนิดต่าง ๆ
มารวมกันว่า เทคโนโลยีทางการศึกษา (Educational)
ซึ่งหมายถึง การนำเอาวัสดุ อุปกรณ์และวิธีการมา
ใช้ร่วมกันอย่างมีระบบในการเรียนการสอน
เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการเรียนการสอน
การจำแนกประเภทของสื่อการเรียนการสอน
มีการจำแนกประเภทสื่อการเรียนการสอนตามแนวความคิดที่แตกต่างกัน
ดังตัวอย่าง
1. จำแนกประเภทสื่อการเรียนการสอน
โดยพิจารณาจากลักษณะประสาทการรับรู้ของผู้เรียนจากการเห็นและการฟัง
ซึ่งสามารถจำแนกประเภทของสื่อได้ดังต่อไปนี้
สื่อที่เป็นภาพ (Visual Media)
ก. ภาพที่ไม่ต้องฉาย (Non-Projected) ได้แก่
ภาพบนกระดาษดำ ภาพจากแผ่นภาพ
ภาพจากหนังสือและสิ่งพิมพ์ต่าง ๆ
ข. ภาพที่ต้องฉาย (Projected) ได้แก่
ภาพจากเครื่องฉายภาพข้ามศีรษะ เครื่องฉายสไลด์
เครื่องฉายภาพยนตร์หรือวิดีทัศน์
สื่อที่เป็นเสียง (Audio Media) ได้แก่
สื่อประเภทเสียงที่ใช้ในกระบวนการเรียนรู้ เช่น
เทปบันทึกเสียง วิทยุ เป็นต้น
สื่อที่เป็นทั้งภาพและเสียง (Audio-Visual
Media) ได้แก่ สื่อที่แสดงภาพและเสียง
พร้อม ๆ กัน เช่น สไลด์ประกอบเสียง
ภาพยนตร์ที่มีเสียง (Sound-film) เทปโทรทัศน์
บทเรียนคอมพิวเตอร์ ช่วยสอน (CAI) และมัลติมิเดีย
เป็นต้น
2. จำแนกประเภทของสื่อการเรียนการสอน
ในทางเทคโนโลยีการศึกษา อาจจำแนกได้เป็น
เครื่องมืออุปกรณ์ (Hardware) สื่อการเรียนการสอนประเภทเครื่องมือหรืออุปกรณ์
เรียกกันโดยทั่วไปว่า ฮาร์ดแวร์ (Hardware)
หรือสื่อใหญ่ (Big Media) หมายถึง สิ่งที่เป็น
อุปกรณ์ทางเทคนิคทั้งหลายที่ประกอบด้วยกลไกไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์
ซึ่งไม่ใช่สิ่ง
สิ้นเปลือง ได้แก่ เครื่องฉายทั้งหลาย เช่น
เครื่องฉายภาพยนตร์ เครื่องฉายสไลด์
เครื่องฉายภาพทึบแสง เครื่องฉายภาพข้ามศีรษะ
เครื่องรับโทรทัศน์ รวมทั้งเครื่องมือ
หรืออุปกรณ์ทางเทคนิคอื่น ๆ
ที่เป็นทางผ่านของความรู้ เช่น เครื่องฉายจุลซีวัน
เครื่องคอมพิวเตอร์ เป็นต้น
วัสดุ (Software) สื่อการเรียนการสอนประเภทวัสดุ
บางครั้งเรียกว่า ซอฟต์แวร์ (Software)
หรือสื่อเล็ก (Small Media) ซึ่งเป็นวัสดุที่เก็บความรู้ในลักษณะของภาพ
เสียง และตัวอักษร
ในรูปแบบต่าง ๆ จำแนกได้ 2
ประเภท คือ
ก. วัสดุที่ต้องอาศัยเครื่องมือหรืออุปกรณ์ (Hardware)
เพื่อเสนอเรื่องราว ข้อมูล
หรือความรู้ออกมาสื่อความหมายแก่ผู้เรียน
ได้แก่ ฟิล์ม แผ่นใส เทปบันทึกเสียง เป็นต้น
ข. วัสดุที่เสนอความรู้ได้ด้วยตนเอง
โดยไม่ต้องอาศัยเครื่องมือหรืออุปกรณ์ใด ๆ เช่น ตำราหนังสือ เอกสาร คู่มือ รูปภาพ แผ่นภาพ ของจริง
ของตัวอย่าง หุ่นจำลอง เป็นต้น
เทคนิคและวิธีการ (Technique and
Method) การสื่อความหมายในการเรียนการสอน
บางครั้งไม่อาจทำได้ด้วยเครื่องมืออุปกรณ์หรือวัสดุ
แต่จะต้องอาศัยเทคนิคหรือวิธีการเพื่อการให้เกิดการเรียนรู้
หรือใช้ทั้งวัสดุอุปกรณ์และวิธีการไปพร้อม ๆ กัน แต่เน้นที่วิธีการเป็นสำคัญ เช่น
การสาธิตประกอบการใช้เครื่องมือเครื่องจักร การทดลอง การแสดงบทบาทการศึกษานอกสถานที่ การจัดนิทรรศการ เป็นต้น
ดังนั้นเทคนิคหรือวิธีการต่าง ๆ ดังกล่าวจึงจัดว่าเป็นสื่อการเรียนการสอนอีกประเภทหนึ่ง
แต่สื่อประเภทนี้มักจะใช้ร่วมกับสื่อ 2 ประเภทแรก จึงจะได้ผลดี
เมื่อกล่าวถึงการสื่อการเรียนการสอนในกระบวนการเรียนการสอนโดยทั่วไป
ส่วนใหญ่จะคำนึงถึงวัสดุอุปกรณ์ ที่ใช้ประกอบการเรียนรู้ ซึ่งได้แก่
ฮาร์ดแวร์และซอฟต์แวร์ มากกว่าเทคนิคหรือวิธีการ ดังนั้นจึงนิยมเรียกสื่อการเรียนการสอนว่าอุปกรณ์ช่วยสอนหรืออุปกรณ์การสอน
(Teaching Aids) ซึ่งหมายถึงวัสดุและอุปกรณ์ที่ใช้ประกอบการเรียนรู้
ประเภทของสื่อการเรียนการสอน
สื่อการเรียนการสอนที่ใช้ประกอบในการเรียนการสอนเท่าที่พบเห็นและจากประสบการณ์
พอสรุป
เป็นประเภทต่าง ๆ ดังนี้คือ
1. กระดานดำ (Chalk Boards)
2. หนังสือ ตำราเรียน/ใบเนื้อหาและใบงาน (Book
or text/Information and Worksheets)
3. แผ่นภาพ (Wall Charts)
4. แผ่นใส (Overhead Transparencies)/สไลด์อิเล็กทรอนิกส์
(Electronics Slide)
5. โมเดลพลาสติก (Overhead Plastic
Models)
6. ภาพสไลด์และแผ่นภาพยนต์ (Slide Series
and Filmstrips)
7. แถบบันทึกเสียง (Audiotape Recordings)
8. แถบวิดีทัศน์/แผ่นวิดีทัศน์ (Videotape
Recordings and Videodiscs)
9. หุ่นจำลอง (Models)
10. อุปกรณ์ทดลอง/สาธิต (Experimental/Demonstration
Sets)
11. ของจริง (Real Objects)
12. บทเรียนคอมพิวเตอร์ช่วยสอน(CAI) หรือซอฟต์แวร์คอมพิวเตอร์อื่นๆ
เป็นต้น
บทสรุป
ในระบบการเรียนการสอน สื่อการเรียนการสอนนับว่าเป็นปัจจัยสำคัญประการหนึ่งที่จะทำให้
การเรียนการสอนดำเนินไปได้จนบรรลุผลสำเร็จตามเป้าหมายอย่างมีประสิทธิภาพ
สื่อการเรียนการสอน
มีหลายประเภท
แต่ละประเภทก็มีคุณลักษณะหรือคุณสมบัติต่างกันไป ผู้สอนที่ตระหนักในคุณค่าของสื่อ
จะต้องศึกษาให้เข้าใจถึงเงื่อนไขการเลือกใช้
และใช้งานได้อย่างถูกต้อง เงื่อนไขที่เกี่ยวข้องกับการตัดสินใจเลือกใช้สื่อ ได้แก่
เงื่อนไขที่เกี่ยวกับเนื้อหาวิชา ตัวผู้เรียน วิธีการสอนความพร้อมทางด้านอื่น ๆ
นอกจากนั้นก็ต้องคำนึงถึงคุณสมบัติเฉพาะตัวของสื่อแต่ละประเภท
และแม้แต่เงื่อนไขที่ เกี่ยวกับตัวผู้สอนด้วยเมื่อมีความรู้ประสบการณ์เกี่ยวกับสื่อการเรียนการสอน
สามารถเลือกใช้ได้อย่างถูกต้อง ก็มี
ความพร้อมที่ผู้สอนจะสามารถทำสื่อขึ้นใช้เอง
แต่โดยมากมักจะประสบกับปัญหาและอุปสรรคต่าง ๆ ใน
สถานศึกษา ปัญหาและอุปสรรคต่าง ๆ เหล่านั้น
ก็ควรจะแก้ไขให้หมดไป ผู้ที่มีบทบาทสำคัญในเรื่องนี้ คือผู้บริหารและผู้สอนที่จะสามารถผลักดันให้มีสื่อการเรียนการสอนใช้ในสถานศึกษา
นอกจากนั่นสิ่งสำคัญอีกประการที่ไม่ควรจะมองผ่าน ก็คือ
ระบบการจัดเก็บสื่อการเรียนการสอน เพื่อทำให้การนำสื่อไปใช้สอนครบวงจร
